Zarządca sukcesyjny – kim jest, kto może nim zostać?

Każdy przedsiębiorca chcąc zapewnić nieprzerwane i stałe działanie swojej firmy powinien zastanowić się nie tylko nad jej bieżącą działalnością, ale także z jej funkcjonowaniem po jego śmierci.
Wraz ze śmiercią przedsiębiorcy pojawiają się bowiem komplikacje związane z codziennym zarządzaniem, zawartymi umowami, dysponowaniem środkami zgromadzonymi na rachunkach bankowych czy też relacjami z pracownikami.

Do 2018 roku w wielu przypadkach brak faktycznego następcy zdolnego do prowadzenia działalności firmy powodował jej paraliż. Spadkobiercy dziedziczący po zmarłym przedsiębiorcy całość spadku aby móc kontynuować działalność zmarłego musieli przeprowadzić długotrwałe i sformalizowane postępowania spadkowe, a następnie dokonać działu spadku. W rezultacie firmy często traciły kontrahentów, a także nierzadko uzyskane za życia spadkodawcy licencje, koncesje lub decyzje.

Obecnie działalność przedsiębiorcy może być kontynuowana, a przedsiębiorca może zabezpieczyć interes swojej firmy na wypadek śmierci dzięki instytucji zarządcy sukcesyjnego. Osoba ta zajmuje się prowadzeniem spraw przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy i zarządza przedsiębiorstwem
w spadku.

Czym jest zarząd sukcesyjny?

Instytucja Zarządu Sukcesyjnego została wprowadzona Ustawą z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Zarządcę może ustanowić jedynie przedsiębiorca prowadzący działalność na podstawie wpisu do CEiDG.

Zarządca sukcesyjny to osoba, która po śmierci przedsiębiorcy przejmuje stery przedsiębiorstwa i zapewnia jego bieżące funkcjonowanie do czasu ostatecznego zakończenia formalności spadkowych. Funkcja zarządca sukcesyjnego nie polega na nabyciu praw do spadku, a jedynie na wykonywaniu określonych ustawą zadań.

Sprawdź również: Księgowość online z Sastax!

Inaczej mówiąc zarząd sukcesyjny polega na zarządzaniu przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela i prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarząd sukcesyjny ma więc na celu umożliwienie następcom prawnym przedsiębiorcy podjęcia w pewnym okresie czasu decyzji, czy chcą kontynuować działalność firmy czy też ją zamknąć.

Prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku nie polega natomiast na prowadzeniu działalności gospodarczej w rozumieniu Prawa przedsiębiorców, ponieważ zarządca nie działa na własny rachunek, a skutki jego czynności powstają w majątku właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

Jakie są więc najważniejsze plusy ustanowienia zarządcy sukcesyjnego za życia właściciela firmy?

• przedsiębiorstwo dalej płynnie działa po jego śmierci,
• zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy może zająć się prowadzeniem firmy
  (bez konieczności załatwiania sprawy spadkowej),
• zachowuje się ciągłość wykonania umów,
• umowy z pracownikami pozostają w mocy.

Kto może być zarządcą sukcesyjnym?

Zarządcą  sukcesyjnym może zostać jedynie osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Zarządcą nie może być więc osoba prawna, np. spółka z o.o.

Ponadto zarządcą sukcesyjnym nie może zostać osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej lub środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę, lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego lub też wskazać prokurenta, który z chwilą jego śmierci stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego potrzebne jest:

• oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej,
• pisemna zgoda zarządcy na pełnienie tej funkcji,
• zgłoszenie (wpis) zarządcy do CEIDG.

Złożenie wniosku o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG jest bezpłatne. Do wniosku nie trzeba dołączać oświadczenie o powołaniu zarządcy oraz o zgodzie na pełnienie tej funkcji. Wystarczy, że we wniosku zostanie złożone oświadczenie (pod rygorem odpowiedzialności karnej), że stosowna zgoda została udzielona.

W przypadku powołania prokurenta, wymagana jest jego zgoda oraz zgłoszenie do CEIDG. Od prokurenta nie wymaga się żadnych szczególnych uprawnień i wykształcenia. Podobnie jak w przypadku zarządcy sukcesyjnego, wystarczająca jest pełna zdolność do czynności prawnych i brak orzeczonego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Zarządca sukcesyjny powołany przez przedsiębiorcę i wpisany do CEIDG rozpoczyna pełnienie swej funkcji z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

Działanie zarządcy

Zarządca sukcesyjny uprawniony i zobowiązany jest do prowadzenia przedsiębiorstwa. Może także dokonywać wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jednakże do czynności przekraczających zwykły zarząd przedsiębiorstwem zarządca potrzebuje zgody wszystkich osób, którym ma ono przypaść, bądź zgody sądu. Taką czynnością jest chociażby zbycie przedsiębiorstwa.

Zarządca:

• wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej oraz, te wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa „w spadku”
• posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem – „w spadku”,
• może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo-administracyjnych w tych sprawach,
• nie może przenieść zarządu sukcesyjnego, może natomiast ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności.

Zarządca sukcesyjny działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. To oni solidarnie odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Mają też prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa. Zysk wypłacany jest im przez zarządcę sukcesyjnego w odpowiednich częściach.

Zarządca nie odpowiada osobistym majątkiem za długi firmy i nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, może jednak ponosić odpowiedzialność za szkodę, jaką wyrządzi w skutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków.

Zarządca wykonuje swoje zadania bezpłatnie lub pobiera wynagrodzenie – na podstawie umowy z osobami na rzecz, których działa i do takiej umowy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o umowie zlecenie.

Niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, czyli po objęciu funkcji przez zarządcę sukcesyjnego jest on zobowiązany sporządzić i złożyć przed notariuszem inwentarz przedsiębiorstwa w spadku obejmujący składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy oraz długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy. Po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo żądać od zarządcy sprawozdania z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Wygaśnięcie zarządu

Co do zasady zarząd sukcesyjny wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych powodów sąd może jednak przedłużyć ten okres na czas nie dłuższy niż 5 lat.

Zarząd sukcesyjny może także wygasnąć wcześniej w następujących sytuacjach:

• w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku
• stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę,
• w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, jeśli nie powołano w tym okresie kolejnego zarządcy
• ogłoszono upadłość przedsiębiorcy.

Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba. Przedsiębiorca może jednak wyznaczyć zarządcę „rezerwowego”, który zostaje powołany tylko, jeśli zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności zrezygnował z pełnienia tej funkcji lub nie mógł jej pełnić z powodu śmierci czy ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych.Zarządca sukcesyjny może oczywiście w każdym momencie sam zrezygnować z pełnionej funkcji.

Za życia przedsiębiorcy następuje to przez złożenie przedsiębiorcy rezygnację w formie pisemnej pod rygorem nieważności, natomiast po śmierci przedsiębiorcy zarządca może jedynie złożyć rezygnację w formie aktu notarialnego, co notariusz niezwłocznie zgłasza do CEIDG.

Warto przeczytać również: Doradztwo podatkowe dla małych, średnich i dużych przedsiębiorstw.

Ustanowienie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony za życia przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego może powołać, w ciągu dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku
• spadkobierca ustawowy lub testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek
• zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego przez małżonka przedsiębiorcy lub przez spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział
w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy i inne związane z tym oświadczenia należy złożyć przed notariuszem, pod rygorem nieważności.

 Spółka cywilna

Po śmierci wspólnika spółka cywilna nie ulega automatycznie rozwiązaniu, jeśli zostanie spełniony jedne z dwóch warunków.

• w umowie spółki zostanie zastrzeżone, że spadkobiercy wspólnika wstąpią do spółki na jego miejsce i zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny. W tej sytuacji zarządca sukcesyjny będzie wykonywał prawa i obowiązki spadkobierców na zasadach właściwych dla zmarłego wspólnika.
• w umowie spółki nie zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wstąpią do spółki na jego miejsce, ale został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W tej sytuacji spadkobiercy wchodzą do spółki z chwilą śmierci wspólnika, pod warunkiem że pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę, przy czym brak ich sprzeciwu w ciągu 14 dni oznacza zgodę. Spółka ulegnie rozwiązaniu, jeśli wspólnik sprzeciwi się wstąpieniu spadkobierców do spółki.

W przypadku spółek dwuosobowych, jeżeli zmarły wspólnik nie powołał zarządcy, rozwiązanie spółki ulega zawieszeniu do czasu upływu terminu przeznaczonego na powołanie zarządcy czyli na 2 miesiące od śmierci wspólnika. Jeżeli w tym czasie zostanie ustanowiony zarząd – spółka może dalej działać.

Umowy i podatki

Umowy o pracę

W przypadku powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy jego śmierć nie wpłynie na sytuację pracowników. Wszystkie obowiązki pracodawcy w firmie przejmuje wówczas zarządca sukcesyjny. Umowy o pracę z pracownikami wygasają z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba, że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę lub też po upływie okresu, na który zostały zawarte.

Rachunek firmowy

Zarządca sukcesyjny z chwilą rozpoczęcia swojej działalności uzyskuje dostęp do kont firmowych. Jeśli zarządcę powołał posiadacz rachunku może on od chwili jego śmierci korzystać z rachunku. W sytuacji, gdy zarządcę sukcesyjnego powołują następcy prawni przedsiębiorcy, zarządca ma dostęp do rachunków związanych z działalnością gospodarczą od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego, czyli od momentu zgłoszenia zarządcy do CEIDG przez notariusza.

Numer NIP

Numer NIP nie wygasa wraz ze śmiercią przedsiębiorcy, tylko przechodzi na przedsiębiorstwo w spadku, aż do czasu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Podatek dochodowy

Przedsiębiorstwo w spadku rozlicza PIT za rok podatkowy, w którym zmarł przedsiębiorca, ale wyłącznie za okres od dnia śmierci przedsiębiorcy. W tym celu przedsiębiorstwo w spadku składa do 30. kwietnia roku następnego właściwy formularz, w zależności od formy opodatkowania przyjętej dla tego roku przez zmarłego przedsiębiorcę. Przedsiębiorstwo w spadku ma również obowiązek wyliczać i wpłacać zaliczki na PIT w związku z kontynuowaniem działalności zmarłego przedsiębiorcy.

Przedsiębiorstwo w spadku nie jest natomiast uprawnione do złożenia rozliczenia rocznego PIT zmarłego przedsiębiorcy za okres od początku roku do dnia śmierci przedsiębiorcy. Zobowiązanie podatkowe zmarłego przedsiębiorcy za ten okres jest określane przez organ podatkowy w decyzji podatkowej, doręczanej spadkobiercom zmarłego przedsiębiorcy.

Podatek VAT

Przedsiębiorca, który ustanowił zarząd sukcesyjny, po śmierci nie zostanie z urzędu wykreślony z rejestru jako podatnik VAT, ponieważ naczelnik urzędu skarbowego otrzyma od CEIDG dane zarządcy sukcesyjnego lub informacje o zmianie tych danych. Na fakturach VAT i innych dokumentach podatkowych należy używać oznaczenia przedsiębiorstwa z dodanym wyrażeniem „w spadku”.

Akcyza

Przedsiębiorstwo w spadku uznaje się za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika i jest w związku z tym podatnikiem akcyzy, w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo do dnia upływu terminu do powołania zarządcy sukcesyjnego.

W przypadku śmierci przedsiębiorcy znaki akcyzy, które otrzymał zmarły przedsiębiorca z mocy prawa przejmuje przedsiębiorstwo w spadku, w przypadku gdy zarząd sukcesyjny został ustanowiony. Jeśli zarząd nie został ustanowiony, to prawa te przejmuje osoba uprawniona (małżonek, spadkobierca) dokonująca czynności koniecznych do zachowania majątku lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Zezwolenia, koncesje, licencje i działalność regulowana

Po śmierci przedsiębiorcy, który prowadził swoją działalność na podstawie m.in.: zezwolenia, koncesji, czy licencji wydawanych w formie decyzji administracyjnej przez powołane do tego organy, taka decyzja nie wygasa automatycznie, ale dopiero:

• z upływem sześciu miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeśli nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny,
• z upływem trzech miesięcy od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, chyba że w ciągu tych trzech miesięcy zarządca sukcesyjny złoży do organu administracji publicznej, który wydał decyzję, wniosek o potwierdzenie możliwości jej wykonywania.

Zarządca sukcesyjny, który chce potwierdzić możliwość dalszego wykonywania decyzji wydanej dla przedsiębiorstwa, musi:

• przedłożyć we właściwym urzędzie dokumenty, które potwierdzają spełnienie warunków niezbędnych do uzyskania tej decyzji
• oświadczyć, że przyjmuje wszystkie warunki zawarte w decyzji i zobowiązuje się do wykonania związanych z nią obowiązków.

Po potwierdzeniu możliwości wykonywania decyzji związanej z przedsiębiorstwem, zarządca sukcesyjny niezwłocznie wykonuje związane z tą decyzją obowiązki, których termin wykonania upłynął w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia złożenia wniosku o potwierdzenie możliwości wykonywania tej decyzji.

W przypadku działalności regulowanej, wpisy w rejestrach działalności regulowanej nie zostaną wykreślone pod warunkiem, że w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, zarządca sukcesyjny złoży:

• wniosek o zmianę wpisu (o dopisanie zwrotu „w spadku”), wskazując imię i nazwisko zarządcy sukcesyjnego oraz jego numer PESEL i numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile taki numer posiada
• oświadczenie, że spełnione są warunki wymagane do wykonywania danej działalności
  (warunki o charakterze osobistym powinien spełnić zarządca albo osoba zatrudniona
  w przedsiębiorstwie).

W każdym przypadku trzeba spełniać warunki, które są niezbędne do otrzymania danego rodzaju zezwolenia, koncesji, licencji lub wpisu do działalności regulowanej.

Czynności zachowawcze

Jeżeli przedsiębiorca nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, to osoby uprawnione do dokonywania czynności (małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, spadkobiercy ustawowi i testamentowi, zapisobiercy windykacyjni) mogą w ciągu 2 miesięcy dokonywać czynności zachowawczych, niezbędnych dla przetrwania firmy.

Do czasu powołania zarządcy sukcesyjnego te osoby mogą m.in.:

• dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku,
• zapłacić za dostarczone do firmy towary lub usługi,
• wydać towar zakupiony wcześniej ,
• zaspokajać wymagalne roszczenia i przyjmować należności wynikające ze zobowiązań przedsiębiorcy.

Czynności te są podejmowane w imieniu własnym osób dokonujących czynności na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Prowadząc działalność w ramach czynności zachowawczych, należy zgłosić kontynuowanie prowadzenia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu ze względu na miejsce prowadzenia działalności.

Jeżeli zastanawiasz się nad powołaniem zarządcy sukcesyjnego dla swojego przedsiębiorstwa i masz jakiekolwiek wątpliwości – zachęcamy do kontaktu.