Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)

PCC – co to jest podatek od czynności cywilnoprawnych?

Podatek od czynności cywilnoprawnych jest podatkiem występującym w odniesieniu do niektórych transakcji dokonywanych w obrocie gospodarczym. Często nie zdajemy sobie sprawy, że dokonując prostych czynności możemy zostać obciążeni tym podatkiem – podatkiem mogą być obciążone np. nabywane przez nas samochody osobowe. W niniejszym artykule mającym charakter informacyjny odpowiadamy na pytania takie jak:

• kto może być zobowiązany do zapłaty podatku PCC,
• fakt zawarcia jakiego rodzaju transakcji może dla nas oznaczać obowiązek zapłaty podatku,
• jakich czynności cywilnoprawnych dotyczy PCC
• jak ustalić wysokość podatku PCC,
• w jakim terminie złożyć w urzędzie skarbowym deklarację

Podatek PCC – kto płaci?

Podatek PCC płacony jest przez strony czynności cywilnoprawnych. W pierwszej kolejności należy omówić zakres opodatkowania tym podatkiem, a następnie zostaną wskazane osoby, na których ciąży obowiązek podatkowy w omawianym podatku.

Podatek od czynności cywilnoprawnych PCC dotyczy:

1. następujących czynności cywilnoprawnych:

1. 1. Umowy sprzedaży, zamiany rzeczy i praw majątkowych,

   2. Umowy pożyczki pieniędzy, rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku

   3. Umowy darowizny, ale tylko w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów, ciężarów lub zobowiązań darczyńcy,

   4. Umowy dożywocia,

   5. Umowy o dział spadku oraz zniesienie współwłasności – ale wyłącznie w odniesieniu do części dotyczącej spłat bądź dopłat,

   6. Ustanowienie hipoteki,

   7. Ustanowienie nie odpłatnego użytkowania, w tym umowy ustanowienia użytkowania nieprawidłowego lub odpłatnej służebności,

   8. Umowy depozytu nieprawidłowego,

   9. Umowy spółki.

2. Zmiany wyżej wymienionych umów, jeśli zmiany powodują podwyższenie podstawy opodatkowania w podatku od czynności cywilnoprawnych,

3. Orzeczenia sądów (m.in. sądów polubownych), a także ugody – pod warunkiem, że wywołują takie same skutki prawne jak czynności cywilnoprawne wymienione w powyższych punktach,

Podatek od czynności cywilnoprawnych PCC obejmuje:

1. Rzeczy, które znajdują się na terenie RP, a także prawa majątkowe, które są wykonywane na terytorium RP,

2. Rzeczy, które znajdują się za granicą oraz prawa majątkowe wykonywane za granicą, jeśli miejsce zamieszkania lub siedziba nabywcy znajdują się na terenie RP, a czynność cywilnoprawna została dokonana na terenie RP.

3. Umowy spółki i jej zmiany, pod warunkiem, ze w chwili dokonania czynności na terenie RP znajduje się siedziba spółki osobowej, a w przypadku spółki kapitałowej jej rzeczywisty ośrodek zarządzania lub siedziba spółki (wówczas gdy ośrodek ten znajduje się na terenie innego państwa członkowskiego)

Art. 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wprost wskazuje na kim ciąży obowiązek podatkowy, i jest to:

1. W przypadku umowy sprzedaży – kupujący,

2. W umowie zamiany rzeczy lub praw – strony czynności,

3. W przypadku umowy darowizny – obdarowany

4. W przypadku umowy dożywocia – nabywca własności nieruchomości,

5. W umowie o dział spadku lub zniesienie współwłasności – podmiot nabywający rzeczy bądź prawa majątkowe ponad przysługujący udział w spadku lub we współwłasności,

6. W przypadku ustanowienia odpłatnego użytkowania, w tym ustanowienia użytkowania nieprawidłowego lub odpłatnej służebności – użytkownik lub nabywający prawo służebności,

7. W odniesieniu do umowy pożyczki, umowy depozytu nieprawidłowego – pożyczkobiorca, przechowawca,

8. W przypadku ustanowienia hipoteki – składający oświadczenie woli o ustanowieniu hipoteki,

9. W umowie spółki cywilnej – wspólnicy

10. W pozostałych umowach spółki – spółka.

Do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych zobowiązani są podatnicy omawianego podatku. Jeśli obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach / osobach, są one zobowiązane do zapłaty podatku solidarnie.

Wyłączenia z opodatkowania PCC

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych zawiera katalog czynności wyłączonych z opodatkowania podatkiem PCC. Należą do nich m.in.:

1. Czynności cywilnoprawne w sprawach kurateli, przysposobienia czy w sprawach alimentacyjnych,

2. Czynności cywilnoprawne (inne niż umowy spółki i ich zmiany)

1. W zakresie w jakim podlegają opodatkowaniu w podatku VAT

2. Jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona z podatku VAT z tytułu dokonania tej czynności, z wyjątkiem następujących umów:

– umów sprzedaży udziałów i akcji spółek handlowych,

– umów sprzedaży i zamiany nieruchomości lub jej części, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawa do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym bądź udziału w tych prawach

3. Umowy spółki i ich zmiany dotyczące:

1. Łączenia spółek kapitałowych,

2. Przekształceń spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową

3. Wniesienia do spółki kapitałowej przedsiębiorstwa spółki kapitałowej lub jego ZCP lub wniesienia udziałów / akcji innej spółki kapitałowej dających większość głosów.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje co do zasady z chwilą dokonania czynności. Natomiast w szczególnych przypadkach obowiązek podatkowy powstaje:

• z momentem podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki kapitałowej,
• z momentem złożenia oświadczenia woli w przypadku ustanowienia hipoteki,
• z momentem uprawomocnienia orzeczenia sądów / doręczania wyroku sądu polubownego, zawarcia ugody (jeśli wywołują takie same skutki prawne).

Podstawa opodatkowania PCC

Wysokość podatku ustalana jest w oparciu o ustaloną podstawę opodatkowania oraz właściwą stawkę opodatkowania. Zatem aby w prawidłowy sposób obliczyć wysokość podatku, należy w pierwszej kolejności dokonać ustalenia wysokości podstawy opodatkowania w danej czynności. Zasady jej ustalenia zostały przedstawione poniżej.

Podstawa opodatkowania ustalana jest w następujący sposób:

1. Dla umowy sprzedaży – należy brać pod uwagę wartość rynkową rzeczy / prawa majątkowego,

2. W umowie zamiany

1. Lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego na taki lokal lub prawo do lokalu – różnica w wartościach rynkowych tych zamienianych lokalu bądź praw do lokali,

2. w innych przypadkach niż ww. – wartość rynkowa, od której należny jest wyższy podatek PCC.

3. Umowa darowizny – wartość przejętych przez obdarowanego długów, ciężarów lub zobowiązań darczyńcy,

4. W umowie dożywocia – wartość rynkowa nieruchomości / prawa użytkowania wieczystego

5. W umowie o zniesienie współwłasności, dział spadku – wartość rynkowa rzeczy / prawa nabytego ponad wartość posiadanego udziału we współwłasności / spadku,

6. Umowa o ustanowienie odpłatnego użytkowania, także nieprawidłowego, odpłatnej służebności – wartość świadczeń użytkownika / osoby na której rzecz została ustanowiona służebność za okres ustanowienia wskazanych praw,

7. Dla umowy pożyczki, umowy depozytu nieprawidłowego – wartość pożyczki / depozytu (dla umowy pożyczki pieniędzy z wypłatą niejednokrotną – kwota każdorazowej wypłaty)

8. Przy ustanowieniu hipoteki – kwota na którą następuje zabezpieczenie wierzytelności

9. Dla umowy spółki:

1. Fakt zawarcia umowy – wartość kapitału zakładowego lub wkładów do spółki osobowej,

2. Wniesienie / podwyższenie wkładów wspólników do spółki osobowej lub podwyższenie kapitału zakładowego – wartość podwyższająca majątek spółki osobowej / kapitał zakładowy,

3. Dopłaty – kwota wniesionych dopłat,

4. Pożyczka od wspólnika – kwota pożyczki,

5. Oddanie spółce rzeczy / praw majątkowych nieodpłatnie do używania – roczna wartość tego nieodpłatnego używania, ustaloną w wysokości 4% wartości rynkowej rzeczy lub tych praw,

6. Przekształcenie / łączenie spółek – wartość wkładów do spółki osobowej, która powstała w wyniku przekształcenia, wartość kapitału zakładowego w przypadku spółki kapitałowej, która powstała wyniku tych czynności.

Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnej należy ustalić wg przeciętnej ceny stosowanej w obrocie rzeczami o tym samym rodzaju lub gatunku, przy czym jednocześnie należy uwzględnić ich miejsce położenia, stopień zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi o takim samym rodzaju, z dnia dokonania czynności (bez odliczania długów i innych ciężarów).

Stawki podatku PCC

Stawka podatku w podatku PCC wynosi:

1. Od umowy sprzedaży 2% lub 1%, i tak:

1. Umowa sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego, wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawo do domu jednorodzinnego, prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%,

2. Innych praw majątkowych – 1%.

2. Od umowy zamiany, umowy dożywocia, dział spadku, zniesienie współwłasności, umowy darowizny – 2% lub 1%, i tak

1. Przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego, wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego a także prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%,

2. Przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych niż wyżej wymienione – 1%.

3. Od umowy o ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, odpłatnej służebności – 1%,

4. Od umowy pożyczki i depozytu nieprawidłowego – 0,5%,

5. Ustanowienie hipoteki 0,1% w przypadku ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności istniejących o 19zł w przypadku zabezpieczenia wierzytelności w wysokości nieustalonej.

6. Od umowy spółki – 0,5%.

Ponadto ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych przewiduje sankcyjną stawkę wynoszącą 20%, która ma zastosowanie w przypadku gdy podatnik w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego, ustanowienie użytkowania nieprawidłowego.

Stawka ma również zastosowanie jeśli pożyczkobiorca nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pożyczki na rachunki lub przekazem pocztowym (a więc warunków korzystania ze zwolnienia z tego podatku).

Jak zapłacić podatek PCC? Deklaracja i formularz

Podatnicy podatku od czynności cywilnoprawnych są zobowiązani w terminie 14 dni od dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy dokonać złożenia deklaracji PCC 3 we właściwym urzędzie skarbowym. W tym samym terminie powinni również zapłacić podatek PCC wynikający ze złożonej deklaracji PCC 3 do urzędu skarbowego.

Od powyższej zasady możliwe są 2 wyjątki w zapłacie podatku i składaniu deklaracji PCC 3:

• jeśli podatnicy dokonują w jednym miesiącu co najmniej 3 czynności cywilnoprawnych, których przedmiotem są pożyczki, sprzedaż rzeczy ruchomych, praw majątkowych, a okres pomiędzy dokonaniem pierwszej o ostatniej czynności jest nie dłuższy niż 14 dni, podatnicy mają możliwość złożenia zbiorczej deklaracji na podatek od czynności cywilnoprawnych, a więc nie dokonują złożenia do urzędu skarbowego oddzielnych deklaracji PCC 3. Podatnicy w tym przypadku dokonują złożenia deklaracji w sprawie podatku w urzędzie skarbowym oraz wpłacają należny PCC do 7 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy.
• jeśli czynność dokonywana jest w formie aktu notarialnego – wówczas poboru podatku oraz wpłaty na rachunek urzędu skarbowego dokonuje notariusz, pełniący w tej sytuacji rolę płatnika podatku (należy pamiętać, że w takiej sytuacji podatnik nie musi już kolejny raz zapłacić podatku we własnym zakresie oraz składać deklaracji PCC 3).

Przepisy ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych regulują właściwość organów podatkowych w sprawie związanej z opodatkowaniem omawianym podatkiem umów, a więc urzędów skarbowych do których należy zapłacić PCC oraz złożyć deklarację PCC 3. I tak dla umów dotyczących rzeczy znajdujących się na terytorium RP oraz praw majątkowych wykonywanych w kraju właściwy jest:

1. Urząd skarbowy właściwy ze względu na położenie nieruchomości – dla wszystkich umów związanych z przenoszeniem własności nieruchomości, własnościowych spółdzielczych praw do lokali mieszkalnych, spółdzielczych praw do lokali użytkowych oraz praw wynikających z prawa spółdzielczego,

2. urząd skarbowy właściwy dla miejsca zamieszkania lub ze względu na siedzibę jednego z podmiotów – we wszystkich sprawach związanych z przenoszeniem własności rzeczy, praw majątkowych innych niż ww.,

3. Urząd skarbowy właściwy dla miejsca zamieszkania lub ze względu na siedzibę osoby składającej oświadczenie woli o ustanowieniu hipoteki,

4. Urząd skarbowy właściwy dla siedziby spółki – w umowach spółki.

Z kolei dla umów dotyczących rzeczy znajdujących się za granicą lub których przedmiotem są prawa majątkowe wykonywane za granicą, właściwy jest urząd skarbowy właściwy dla miejsca zamieszkania nabywcy.

Zwolnienie z podatku PCC

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych wprowadza szereg zwolnień podmiotowych oraz przedmiotowych. Zwolnienie podmiotowe ma zastosowanie do państw obcych, przedstawicielstw dyplomatycznych, jednostek samorządu terytorialnego czy Skarbu Państwa, a także osób zaliczanych do grupy osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (niezależnie od schorzenia) lub grupy o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniem narządu ruchu, nabywających sprzęt rehabilitacyjny.

Zwolnienia przedmiotowe mogą być stosowane przez szerszą grupę podatników podatku od czynności cywilnoprawnych. Zwalnia się:

1. Sprzedaż walut obcych,

2. Sprzedaż własności gruntów, które stanowią gospodarstwo rolne, jeśli w wyniku tej czynności prowadzi do utworzenia lub powiększenia gospodarstwa rolnego, mającego w wyniku tych czynności co najmniej 11ha a nie więcej niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez okres co najmniej 5 lat,

3. Sprzedaż rzeczy ruchomych o podstawie opodatkowanie nieprzekraczające 1.000 zł,

4. Sprzedaż praw majątkowych, które stanowią instrumenty finansowe m.in. firmom inwestycyjnym lub za ich pośrednictwem,

5. Umowy pożyczki zawarte pomiędzy osobami z najbliższej rodziny wymienionymi w ustawie o podatku od spadków i darowizn, do których zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę w kwocie powyżej 9.637 zł, po spełnieniu następujących warunków:

1. Dokonają złożenia deklaracji w podatku od czynności cywilnoprawnych do urzędu skarbowego w terminie 14 dni,

2. Udokumentowania otrzymania pożyczki pieniężnej na rachunek płatniczy, inny rachunek bankowy w banku pożyczkobiorcy lub rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo kredytową, lub przekazem pocztowym,

6. Pożyczki pomiędzy grupami zaliczanymi do I grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn do kwoty 9.637 zł,

7. Pożyczki do wysokości 1.000 zł,

8. Pożyczki udzielone spółce kapitałowej przez jej wspólnika,

9. Umowy spółki i ich zmiany związane z przekształceniem lub łączeniem – w sytuacji gdy wartość wkładów podlegała opodatkowaniu PCC na terenie państwa członkowskiego innego niż RP,

10. Umowy zamiany budynku mieszkalnego, lokali mieszkalnych, praw spółdzielczych pomiędzy osobami z I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów podatku od spadków i darowizn,

11. Ustanowienie hipoteki w ścisłe określonych przypadkach np. na zabezpieczenie pożyczki udzielanej ze specjalnie utworzonych funduszy celowych na podstawie ustaw.